Erteleme Hastalığı: Yarından İtibaren Çok Farklı Bir İnsan Olacağım!
Erteleme hastalığı nedir?, Erteleme davranışı neden oluşur? Tedavisi için neler yapılabilir?
“Her gün en az yarım saat spor yapacağım.”
“Sağlıklı besleneceğim.”
“Her hafta bir kitap bitireceğim.”
“Pazartesi günü itibariyle sigarayı bırakacağım.”
“Bundan sonra sosyal medyada günde sadece yarım saat vakit geçireceğim.”
“Yarından itibaren çok farklı bir insan olacağım! Çok farklı bir hayatım olacak!”
diye sürekli yeni kararlar alıp bunları uygulayamayanlardan mısınız?
“Neyse yarından itibaren başlayacağım zaten, bugünü de değerlendireyim” diyerek erteleme davranışı mı gösteriyorsunuz? Bu durumda muhtemelen Yetersiz Özdenetim Şeması’na sahipsiniz.
“Yetersiz Özdenetim” şeması
“Yetersiz Özdenetim” şemasına sahip bireyler rutin veya sıkıcı işleri yapmaktan hoşlanmazlar. Sabretmek, süreklilik göstermek ve disiplinli olmakta zorlanırlar. Büyük hedefleri olsa dahi, kısa süreli zevklerden vazgeçmekte zorlanırlar. Tez yazması gerekiyorken, kişinin “Bugün şu dizi vardı, onu izleyeyim, yarın başlarım.” demesi buna güzel bir örnek. Ayrıca, dürtüsel davranışlar da görülebilir. Aynı örnekten gidecek olursak, tez yazması gereken öğrenciyi arkadaşları arayıp keyifli bir etkinliğe davet ettiklerinde, kişi, “Tezi sonra da yazabilirim, arkadaşlarımla her zaman güzel vakit geçiremem” düşüncesiyle yine sıkıcı işlerden kaçınarak arkadaşlarına katılabilir. Diğer zamanlarda hiç siyasetle ilgilenmeyen birine bir anda haberler ilgi çekici gelebilir, hatta duvardaki detaylar bile bir sergi salonundaki tablo gibi göze çarpabilir. Bu gibi durumlarda hakim olan mod (içsel yan) Dürtüsel/ Disiplinsiz Çocuk Modu’dur.
Yeterince iyi olmak
Erteleme davranışına bir diğer açıklama olacak olan şema ise Yüksek Standartlar Şema’sı. Herkesin hayalidir mükemmel insan olmak, mükemmel işler çıkarmak. Mükemmel olmasa da yeterince iyi olmak. Yeterince iyi olmak da hiç kolay değildir. Kişi kendini hiç bir zaman yeterince iyi hissetmez. İyi hissedebilmek için ise ulaşabileceğinden daha büyük hedefler koyup onlara bir an önce ulaşmanın yollarını düşünür. Fazla büyük olan hedeflere giden yollar da fazla uzundur, çok sabırlı ve disiplinli olmayı gerektirir. Bu kadar uzun bir yola çıkmak, kestirmeleri aramanıza sebep olur, ki bu kestirme yollar da bir süre sonra hedeften uzaklaştırır. Bu yüzden Yüksek Standartlar Şemasına sahip bireylerde de mükemmel olamayacağına dair düşünceler yetersizlik inancını yoğunlaştırır ve erteleme davranışı gerçekleşir.
Statü/ Onay Arayıcılık Şeması da ertelemeye yol açabilir. “Ancak yeterince iyi olursam, insanlar beni sever ya da saygı gösterirler.” Amaç ortalamayı yakalamak değil, en iyi olmaktır. Fakat, en nihayetinde, kişi en iyi olamayacağını düşünüp zorlanacağını düşündüğü durumlardan kaçınır veya son ana bırakır.
İşleri son ana kadar ertelemek, beklediğiniz sonuçları alamadığınızda türlü türlü bahaneler üretip kendinizi rahatlatma konusunda işe yarayabilir. “Yeterince vaktim yoktu.” “Ben zaten biliyordum böyle olacağını.” “Yeterince çalışamadım.” “En azından dersi geçtim.” “Son 1 ay spora/diyete başlamış olduğumu düşünürsek daha iyisi olamazdı zaten.” gibi bahanelerle günü kurtarabilirsiniz.
Peki, erteleme davranışından kurtulabilmek için ne yapılabilir?
Bu tarz radikal kararlar alıp bir anda değişebilen birini tanıyor musunuz? Radikal diyorum, çünkü hiç spor yapmayan birinin düzenli spor yapma kararı alması hayatında yapacağı ciddi bir değişikliktir. Her gün abur cubur ve sağlıksız gıdalarla beslenen birinin bir anda tamamen sağlıklı beslenmeye çalışması çok büyük bir beklenti değil mi?
Yıllardır sürdürülen bir yaşam biçimi var. Bu yaşam biçimini bir anda tam tersine çevirmek çok önemli bir gerekçe yoksa oldukça zordur. Sağlıklı Yetişkin Modu’nu devreye sokacak olursak, öncelikle şemalarınızı anlayıp, kökenlerini araştırmak faydalı olacaktır. Bu şemaların kökenlerinde genellikle ebeveynlerin beklentileri yatar. Bizim de içselleştirdiğimiz Talepkar Ebeveyn Modu ile kendimizden yapabileceğimizin üstünde şeyler beklememize neden olur. Kendinizden beklentilerinizin dengesiz veya yüksek olduğunu fark ettikten sonra bu hedeflere ulaşmak için düzenli olarak yapmanız gereken şeyleri ve bunların avantajlarını listeleyebilirsiniz. Diğer yandan ise, kendinizi bu kadar zorlamanın dezavantajlarını listeleyebilirsiniz. Bir anda kendinize yüksek hedefler koymaktansa, adım adım küçük hedefler belirleyip öncelikle bunları başarabilmek motivasyonunuzu artırabilir. Aksi halde, büyük hedeflere ulaşamadığınızda kendinize karşı suçlayıcı ve eleştirel davranabilirsiniz.
Yine, hedefleri küçük tutarak bir zaman sınırı belirleyebilirsiniz. Örneğin, Pazar gününe kadar toplam 50 sayfa kitap okuyacağım. Burada önemli olan, şu anki durumunuzu değerlendirmek ve ona göre gerçekçi ve küçük hedefler belirlemek. Pazar günü 50 sayfa okumuş olduğunuzu görünce başardığınızı hissetmek motivasyonunuza katkı sağlar.
Kendi kendinizin Talepkar/ Cezalandırıcı Ebeveyni olmaktan kurtulup Sağlıklı Yetişkin Modu ile küçük başarılarınızı tebrik ve takdir etmeyi ihmal etmeyin! Ve en önemlisi, kendinizi sevin! Sizin için öncelikli olan şeyleri fark edin ve önceliklerinizi önemseyin.
Uzm. Psk. Sara Yılmaz
