Şu An Hangi Mod’dasın?

Mod kavramı son zamanlarda çok popüler hale gelmiştir. “Bugün hiç modumda değilim” ifadesini sıkça duymuşsunuzdur veya kullanmışsınızdır. Bir arkadaşınız sizi arayıp, “Hadi, yürüyüşe çıkalım.” dediğinde “Bugün hiç o modda değilim, başka zaman çıkalım.” diye karşılık vermişsinizdir. Bu cevabı yorgun olduğunuz için, keyifsiz olduğunuz için, yapacak başka işleriniz olduğu için ya da o arkadaşınızla görüşmek istemediğiniz için vermiş olabilirsiniz. Peki o modda değilseniz hangi moddasınız? Bu yazımda Şema Terapi’de kullanılan Mod kavramını biraz inceleyeceğiz:

Herkesin farklı farklı içsel yanları vardır. Bazen kendinizi mutlu, enerjik hissedersiniz, koşup oynamak, dans etmek istersiniz. Bazen enerjiniz düşük olur, kendinizi değersiz, kusurlu veya mutsuz hissedersiniz. Kendinizi eleştirirsiniz, cezalandırırsınız veya tam aksine kendinizi motive edersiniz. Bazen de çok mutsuz hissedip içe kapanırsınız. Bu durumların hepsi bir kişiye aittir ve bir kişinin içsel yanlarıdır. Yani, “Modlar”dır.

Modlar dört ana başlık altında yer alır, bunlar: Çocuk Modları, Ebeveyn Modları, Başa Çıkma Modları ve Sağlıklı Yetişkin Modudur. Bu modlar yaş fark etmeksizin herkeste bulunur. Kimi insanda daha hafif, kimi insanda daha şiddetli.

ÇOCUK MODLARI

Çok güçlü ve yoğun duygular hissedildiğinde aktif duruma gelirler. Mutsuzluk, öfke, utanç ve yalnızlık gibi duygular yoğun bir şekilde hissedilir ve kişi genelde bunların abartılı olduğunun farkındadır ancak bu duygulardan kurtulmakta başarılı olamaz.

• İncinmiş Çocuk Modu:

Mutsuzluk, utanç, yalnızlık, korku, umutsuzluk, çaresizlik veya tehdit altında hissetme gibi zorlayıcı ve acı verici duygularla birlikte seyreder.

Terk edilmiş, dışlanmış, güvensiz ve tehdit altında, utanmış ve değersiz, duygusal olarak yoksun hissedilen durumlarda İncinmiş Çocuk Modu aktifleşir. Kendini dünya üzerinde genellikle yalnız hisseder, kendini zayıf ve çaresiz hisseder, kimsenin onu sevmediğine dair bir duyguya kapılır.

• Kızgın veya Dürtüsel Çocuk Modu:

Bu modun belirleyici davranışları, görünür bir öfke ve hiddetle sergilenebilir ya da aynı zamanda inatçılık ve disiplinsizlik biçiminde gözlenebilir. Bu modda şımarıklık davranışı da ortaya çıkabilir. İhtiyaçlar aşırı ve uygunsuz bir biçimde ifade edilir. Kişiler genellikle, öfkelendiğinde, sakinliğini yitirir ve kendini kontrol edemez; başkalarının duyguları ve ihtiyaçları ne olursa olsun kendi istediğini yapar; kuralları çiğner ve sonra da pişmanlık duyabilir; diğer insanların uyduğu kurallara, onlar gibi uymak zorunda olmadığı duygusuna kapılır.

• Mutlu Çocuk Modu:

Sağlıklı bir moddur. Neşe veren ve merak uyandıran oyun ve yaşantıların tadını çıkarabilir. Hafiflik, canlılık, meraklı olma, eğlenme, neşelilik, güvenlik hissi oluşur. Eğer güçlü bir Mutlu Çocuk Moduna sahipseniz çok şanslısınız! Mutlu Çocuk Modundayken bir yandan da kendinizi diğer insanlara yakın hisseder, onlarla olan bağlarınızı duyumsarsınız ve yalnız olmadığınızı hissedersiniz. Ayrıca psikolojik sorunlara karşı iyi bir korumanız vardır.

EBEVEYN MODLARI

Kişi kendisini baskı altında ve reddedilmiş hatta kendisinden nefret edildiği duygusuna sahip olduğu bir içsel yan ebeveyn modudur. Sürekli amaçlarınızı gerçekleştirebilecek kadar akıllı veya çekici olmadığınızı söyleyen bir iç ses gibidirler ve kökleri çoğunlukla çocukluk ve gençlik dönemlerine dayanır. Ebeveynlerden veya önemli diğer kişilerden öğrenilmiş veya işitilmiş bazı sözlerdir. Çocuklukta öğrenilmiş olan bu sözleri, yetişkin hayatımızda kendimize söyler halde buluruz kendimizi.

• Başarı Odaklı Talepkar Ebeveyn

Kişinin kendisinden aşırı ölçülerde talepte bulunuyor olmasıyla ilgilidir. Bu talepler başarı odaklıdır ve sadece okul veya iş hayatındaki başarılar değildir. Aynı zamanda dış görünüm, kilo gibi durumlarda da bu mod aktif hale gelebilir. “En iyi olmalısın.”, “Mükemmel olmalısın.” “Fit bir vücuda sahip değilsen asla erkek/kız arkadaş bulamazsın.” gibi EN’lerle dolu inançlar hakimdir.

• Duygu Odaklı Talepkar Ebeveyn

Yaşamın farklı alanlarında kişinin kendisini baskı altına alıyor olması Duygu Odaklı Talepkar Ebeveyn Modunun aktifleştiğinin göstergesidir. Örneğin ilişkilerde, “En iyi olmalısın” inancı yerine “Bir ilişkideysen ve mutlu olmak istiyorsan her zaman karşındaki kişiyi mutlu etmelisin.” “Diğer insanların her zaman yanında olmalısın.” “Çocukların için mükemmel bir anne olmalısın.” “Kendi ihtiyaçlarına öncelik tanıma; bunu yapmak bencilliktir.”  Kendi sınırlarınızı belirlemeyi veya kendi isteklerinizi ifade etmeyi başaramıyor olabilirsiniz. Bu Talepkar Ebeveyn Modu tatmin edilmediğinde genellikle suçluluk duygusu ortaya çıkar.

• Cezalandırıcı Ebeveyn

Cezalandırıcı Ebeveyn modu, kişinin kendisini değersizleştirdiği hatta kendisinden nefret etmesine sebep olan kendi iç sesidir. Bu modun beklenti ve taleplerle pek ilgisi yoktur. Daha genel ve çok keskin mesajlar içerir. “Sen zaten hep … biriydin”, “Sen her zaman … olacaksın.” “Birisi seni gerçekten tanıdığında, senden uzaklaşır.” “Doğmamış olsaydın her şey daha iyi olurdu.” gibi aptal, zavallı veya çirkin gibi olumsuz ifadeler içeren cümlelerdir. Ayrıca Cezalandırıcı Ebeveyn modu aktif olan bireyler, kötü, suçsuz veya yetersiz oldukları için güzel şeyleri hak etmediklerini, cezalandırılmayı hak ettiklerini düşünürler.

Talepkar Ebeveyn modlarının kişide bir miktar olması bazı durumlarda iyi olabilir. Kişiyi motive eder, hedeflerine ulaşmasını sağlar, empati ve iyi ilişkiler kurmasında yardımcı olabilir. Ancak her modda olduğu gibi, Ebeveyn modlarının da fazla şiddetli olması, psikolojik açıdan zorlanmalara sebep olabilir.

Uzm. Psikolog Sara Yılmaz