Fedakârlık mı, Kendinden Vazgeçmek mi? İlişkilerde Aşırı Fedakârlığın Görünmeyen Yükleri

Fedakarlık, kişinin kendi amaç ve ihtiyaçlarını ikinci plana atarak başka bir kişiye fayda sağlaması anlamına gelmektedir. Fedakarlık, sevgi, saygı, dostluk ve empati değerleriyle ilişkili, insanların birbirine olan bağlılığını ve aralarındaki dayanışma, güven duygusunu desteklemektedir. İlişkilerde fedakarca tutumlar ilişkinin uyumlu bir şekilde ilerlemesine yardımcı olabilmektedir. Aile içerisinde, toplumda, arkadaşlıkta ya da romantik ilişkilerde sıklıkla görülen bir davranıştır. Ancak bir noktadan sonra fedakârlık, kişinin kendi sınırlarını unuttuğu, ihtiyaçlarını görmezden geldiği ve “hep veren” tarafta kaldığı bir hale dönüşebilir. İşte bu noktada fedakârlık, sağlıklı bir paylaşım olmaktan çıkıp kişinin kendine zarar veren bir tutumuna dönüşür. Aşırı fedakârlık, genellikle tek taraflıdır. Kişi, karşı tarafın mutluluğunu kendi mutluluğunun önüne koyar ve bunu yapmadığında suçluluk hisseder. Bu durumda “ilişkiyi ayakta tutan tek kişi benmişim” düşüncesi ağır basabilir.

Herkesin memnun etmeye çalışmak, başkalarının istek ve ihtiyaçlarını kendisininkilerden önde tutmak, kendi ihtiyaçlarını ifade etmemek bir süre sonra kişiyi oldukça yormaya başlar ve farkında olmasanız bile feda ettiklerinizden kaynaklı içinizde bir öfke, hayal kırıklıkları birikmeye başlayıp ve bu öfke içten içe size zarar verebilmektedir.

Fedakârlık ilişkilerin doğal bir parçasıdır, ancak aşırıya kaçtığında kişinin özünü törpüler, içten içe tükenmişlik ve duygusal sorunlar yaratır. Asıl mesele, başkaları için çabalarken kendi ihtiyaçlarını görmezden gelmemek ve kendinden vazgeçmemektir.

Aşırı Fedakârlığın Belirtileri

• “Hayır” diyememek, her talebe evet demek.
• Kendi ihtiyaçlarını ertelediğinde ya da yok saydığında bile bunu fark etmemek.
• Karşı tarafın mutluluğu için sürekli kendi sınırlarından ödün vermek.
• Kendi mutluluğunu diğerlerinin mutluluğundan daha az önemsemek.
• İçten içe “benim değerim, ancak başkası için yaptıklarımla ölçülüyor” inancı.
• Başkalarının sorunlarını fazlaca benimsemek ve kendi sorunuymuş gibi yaşamak.
• Zamanla yorgunluk, tükenmişlik ve görünmez bir yük hissetmek.

Psikolojik Sonuçları

Aşırı fedakârlık uzun vadede şu sonuçlara yol açabilir:

• Duygusal tükenmişlik: Kişi kendi enerjisini tüketir, sürekli yorgun hisseder.
• Değersizlik duygusu: Kendisi görünmez, yalnızca yaptığı fedakârlıklarla değerliymiş gibi hissetmeye başlar.
• Öfke birikimi: Zamanla içten içe “hep ben veriyorum, karşılığında ne alıyorum?” sorusu doğar. Bu da patlamalara veya pasif-agresif davranışlara yol açabilir.
• İlişkilerde dengesizlik: Karşılıklılığın bozulması, taraflar arasındaki eşitsizliği derinleştirir.

Dengeli Fedakârlık İçin Öneriler

1. Sınırları fark etmek: Herkesin yapabileceklerinin ve yapamayacaklarının bir sınırı vardır. “Ben ne zaman kendimden vazgeçmiş oluyorum?” sorusunu sormak.
2. Hayır demeyi öğrenmek: Karşı tarafı kırmadan kendi ihtiyaçlarını savunmak mümkündür. “Şu anda buna gücüm yok” gibi cümleler hem sınır koyar hem ilişkiyi zedelemez.
3. Kendi ihtiyaçlarını değerli görmek: Başkalarının ihtiyaçları kadar seninkiler de önemlidir.
4. Karşılıklılık ilkesini hatırlamak: Sağlıklı ilişkilerde hem vermek hem almak vardır. Tek taraflı çaba sürdürülebilir değildir.
5. Suçlulukla baş etmek: “Kendim için bir şey yaparsam bencil olurum” düşüncesi yanıltıcıdır. Kendine iyi bakmak, başkasına da daha sağlıklı yaklaşmanı sağlar.
6. Terapi desteği almak: Bu davranıştan kurtulmak, kök sebeplerini anlamak ve sağlıklı başetme beceriler geliştirmek için terapi desteği almak.

Uzman Psikolojik Danışman Sevde Dartar Terekli